در نشست کارشناسی شورای گفت و گوی دولت و بخش خصوصی کرمان در تاریخ 26 مهرماه1404 و با حضور رئیس اتاق کرمان، روش های بازمهندسی کشاورزی جنوب استان مورد بررسی قرار گرفت.
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی جنوب کرمان، در نشست کارگروه تخصصی کارشناسی دبیرخانه شورای گفت و گوی استان کرمان با موضوع “بازمهندسی کشاورزی جنوب استان با تکیه بر روشهای مدرن” به ارائه گزارشی با عنوان”نجات سرزمین: تحلیل وضعیت مصرف آب، الگوی کشت مبتنی بر مزیت اکولوژیک و ترسیم چشمانداز آینده” پرداخت و اظهار کرد: سطح زیر کشت و میزان تولید محصولات کشاورزی در جنوب استان کرمان رشد چشمگیری داشته و برنامههای وزارت جهاد کشاورزی بر مبنای کاهش سطح زیر کشت و مصرف آب و در عین حال افزایش تولید طراحی شده است.
احمد آیین، به موضوع منابع آب جنوب کرمان نیز اشاره کرد و گفت: رودخانه هلیلرود، بزرگترین رودخانه جنوب شرق ایران و مهمترین جریان سطحی منطقه به شمار میرود؛ سد جیرفت با ظرفیت تقریبی ۴۲۵ میلیون مترمکعب بر روی این رودخانه احداث شده و سدهای متعدد دیگری نیز در بالادست آن ساخته شدهاند. طبق دادههای موجود، آورد سالانه رودخانه بین ۴۰۰ تا ۶۰۰ میلیون مترمکعب است که در سالهای اخیر به دلیل تغییرات اقلیمی و افزایش مصرف آب در بالادست حوزه، کاهش یافته است.
وی تصریح کرد: منابع آب زیرزمینی تأمینکننده اصلی نیاز آبی بخش کشاورزی جنوب استان محسوب میشوند و برآوردها نشان میدهد حجم کل مصرف آب در منطقه حدود 3 میلیارد و 200 میلیون مترمکعب است که از حدود ۲۷ هزار حلقه چاه عمیق و نیمهعمیق، ۶۳۹ رشته قنات و ۷۴۲ دهنه چشمه برداشت میشود.
آیین، با بیان اینکه تعداد چاههای دارای پروانه بهرهبرداری در جنوب استان ۱۲ هزار و ۴۶۷ حلقه و برداشت از آنها معادل دو میلیارد و 390 میلیون مترمکعب برآورد شده است، خاطرنشان کرد: آمار دقیق چاههای غیرمجاز در دسترس نیست؛ اما تعداد چاههای فاقد پروانه حدود ۱۱ هزار و ۷۰۰ حلقه گزارش شده و میزان برداشت از این چاهها نیز بهصورت بازهای 800 میلیون تا یک میلیارد و 100 میلیون مترمکعب مطرح شده است.
وی موضوع آب قابل برنامهریزی شده را نیز مطرح کرده و افزود: چنانچه بخواهیم تنها از منابع تجدیدپذیر آبهای زیرزمینی استفاده کنیم، لازم است در بسیاری از دشتهای جنوب استان کرمان ۴۰ تا ۵۰ درصد از میزان مصرف فعلی کاهش یابد تا در مجموع حدود ۷۵ درصد از منابع تجدیدپذیر مورد بهرهبرداری قرار گیرد.
وی با اشاره به افزایش قابل توجه تولید محصولات کشاورزی در سالهای اخیر بیان کرد: اگرچه شاخصهای بهرهوری و کارایی مصرف آب در برخی موارد بهبود یافته اما پرسش اساسی این است که با وجود افت سطح آبهای زیرزمینی، آیا امکان تداوم و پایداری تولید کشاورزی وجود خواهد داشت و آیا کاهش مصرف آب میتواند در عین حفظ تولید، به پایداری منجر شود یا خیر؟
آیین، در ادامه مهمترین چالشهای فراروی توسعه پایدار بخش کشاورزی جنوب کرمان را مطرح کرد که برداشت بیرویه آب سفرههای زیرزمینی، شور شدن برخی از اراضی، تغییر اقلیم و تبعات آن، خشک و بیابانی شدن تالاب جازموریان و… از جمله آنها بود.
وی درپایان پیشنهاداتی برای توسعه پایدار کشاورزی منطقه ارائه داد که نصب کنتور حجمی و نظارت بر برداشت آب از سفرههای آب زیرزمینی، تعیین تکلیف چاههای آب فرم الف، فرم 5 و غیرمجاز، جلوگیری از ایجاد ساخت سدها و آببندها و انتقال آب در بالادست حوزه هلیل رود، برنامهریزی و سرمایهگذاری ویژه برای توسعه فعالیتهای آبخیزداری و آبخوانداری، توسعه سیستمهای آبیاری تحت فشار بدون افزایش سطح زیر کشت و با کنترل میزان آب مصرفی، توجه بیشتر به مزیت اکولوژیک منطقه و… از جمله این پیشنهادات بود.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی جنوب استان کرمان، با بیان اینکه در الگوی زراعی، کشت سه محصول گوجه فرنگی، پیاز و سیبزمینی یک چالش جدی است و هر سه محصول در جنوب استان کشت میشود، افزود: آسیبهای الگوی کشت احصا شده اما مبنای این الگو صرفاً سطح زیر کشت بوده و به انرژی و شرایط اقلیمی توجه چندانی نشده بنابراین این امر موجب بروز چالشهایی در این حوزه شده است.
احمد احمدپور، اضافه کرد: اگرچه در جنوب استان، تعداد سردخانههای زیادی وجود دارد اما در مجموع استان، سردخانهها بر مبنای شرایط بهینه ساخته نشدهاند و در آنها تعادل اکسیژن و دیاکسیدکربن وجود ندارد و رطوبت اندازهگیری نمیشود. بنابراین لازم است راهاندازی سردخانههای مدرن، مانند توسعه گلخانههای مدرن، مدنظر قرار گیرد.
وی ضمن تأکید بر لزوم تجمیع اراضی بهمنظور کاهش خردهمالکی، ضعف در تشکلها، انجمنها و اصناف مرتبط را بهعنوان مشکل اصلی جنوب استان مطرح کرده و افزود: احداث منطقه ویژه کشاورزی امکانپذیر بوده و لازم است از مرحله تولید دانش فنی به مرحله تولید انبوه برسیم.
احمدپور، ضمن تأکید بر اقدامات خوب انجام شده و لزوم بهرهگیری از خرد جمعی و مشارکت بخش خصوصی و سایر ارگانهای نقشآفرین در الگوی کشت، خاطرنشان کرد: امنیت غذایی، پاشنه آشیل و یکی از مؤلفههای اصلی امنیت ملی است. این در حالی است که بیشترین اشتغال استان کرمان در بخش کشاورزی بوده اما در بخش سرمایهگذاری و سهمبری از منابع دولتی، سهم چندانی ندارد.
گفتنی است، در ادامه این نشست گزارشاتی با عناوین”مدل پیشنهادی اصلاح و توسعه گلخانهها در جنوب استان کرمان” و “از مزرعه تا بازار جهانی؛ بازمهندسی زنجیره ارزش کشاورزی در جنوب کرمان” و همچنین پیشنهاداتی برای در طرح در شورای گفت و گو نیز ارائه شد.
