در نشست کارشناسی شورای گفت و گوی دولت و بخش خصوصی کرمان در تاریخ 26 مهرماه1404 و با حضور رئیس اتاق کرمان،  روش های بازمهندسی کشاورزی جنوب استان مورد بررسی قرار گرفت.
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی جنوب کرمان، در نشست کارگروه تخصصی کارشناسی دبیرخانه شورای گفت ‌و ‎گوی استان کرمان با موضوع “بازمهندسی کشاورزی جنوب استان با تکیه بر روش‌های مدرن” به ارائه گزارشی با عنوان”نجات سرزمین: تحلیل وضعیت مصرف آب، الگوی کشت مبتنی بر مزیت اکولوژیک و ترسیم چشم‌انداز آینده” پرداخت و اظهار کرد: سطح زیر کشت و میزان تولید محصولات کشاورزی در جنوب استان کرمان رشد چشمگیری داشته و برنامه‌های وزارت جهاد کشاورزی بر مبنای کاهش سطح زیر کشت و مصرف آب و در عین حال افزایش تولید طراحی شده است.
احمد آیین، به موضوع منابع آب جنوب کرمان نیز اشاره کرد و گفت: رودخانه هلیل‌رود، بزرگ‌ترین رودخانه جنوب شرق ایران و مهم‌ترین جریان سطحی منطقه به شمار می‌رود؛ سد جیرفت با ظرفیت تقریبی ۴۲۵ میلیون مترمکعب بر روی این رودخانه احداث شده و سدهای متعدد دیگری نیز در بالادست آن ساخته شده‌اند. طبق داده‌های موجود، آورد سالانه رودخانه بین ۴۰۰ تا ۶۰۰ میلیون مترمکعب است که در سال‌های اخیر به دلیل تغییرات اقلیمی و افزایش مصرف آب در بالادست حوزه، کاهش یافته است.
وی تصریح کرد: منابع آب زیرزمینی تأمین‌کننده اصلی نیاز آبی بخش کشاورزی جنوب استان محسوب می‌شوند و برآوردها نشان می‌دهد حجم کل مصرف آب در منطقه حدود 3 میلیارد و 200 میلیون مترمکعب است که از حدود ۲۷ هزار حلقه چاه عمیق و نیمه‌عمیق، ۶۳۹ رشته قنات و ۷۴۲ دهنه چشمه برداشت می‌شود.
آیین، با بیان اینکه تعداد چاه‌های دارای پروانه بهره‌برداری در جنوب استان ۱۲ هزار و ۴۶۷ حلقه و برداشت از آن‌ها معادل دو میلیارد و 390 میلیون مترمکعب برآورد شده است، خاطرنشان کرد: آمار دقیق چاه‌های غیرمجاز در دسترس نیست؛ اما تعداد چاه‌های فاقد پروانه حدود ۱۱ هزار و ۷۰۰ حلقه گزارش شده و میزان برداشت از این چاه‌ها نیز به‌صورت بازه‌ای 800 میلیون تا یک میلیارد و 100 میلیون مترمکعب مطرح شده است.
وی موضوع آب قابل برنامه‌ریزی شده را نیز مطرح کرده و افزود: چنانچه بخواهیم تنها از منابع تجدیدپذیر آب‌های زیرزمینی استفاده کنیم، لازم است در بسیاری از دشت‌های جنوب استان کرمان ۴۰ تا ۵۰ درصد از میزان مصرف فعلی کاهش یابد تا در مجموع حدود ۷۵ درصد از منابع تجدیدپذیر مورد بهره‌برداری قرار گیرد.
وی با اشاره به افزایش قابل توجه تولید محصولات کشاورزی در سال‌های اخیر بیان کرد: اگرچه شاخص‌های بهره‌وری و کارایی مصرف آب در برخی موارد بهبود یافته اما پرسش اساسی این است که با وجود افت سطح آب‌های زیرزمینی، آیا امکان تداوم و پایداری تولید کشاورزی وجود خواهد داشت و آیا کاهش مصرف آب می‌تواند در عین حفظ تولید، به پایداری منجر شود یا خیر؟
آیین، در ادامه مهم‌ترین چالش‌های فراروی توسعه پایدار بخش کشاورزی جنوب کرمان را مطرح کرد که برداشت بی‌رویه آب سفره‌های زیرزمینی، شور شدن برخی از اراضی، تغییر اقلیم و تبعات آن، خشک و بیابانی شدن تالاب جازموریان و… از جمله آنها بود.
وی درپایان پیشنهاداتی برای توسعه پایدار کشاورزی منطقه ارائه داد که نصب کنتور حجمی و نظارت بر برداشت آب از سفره‌های آب زیرزمینی، تعیین تکلیف چاه‌‌های آب فرم الف، فرم 5 و غیرمجاز، جلوگیری از ایجاد ساخت سدها و آب‌بندها و انتقال آب در بالادست حوزه هلیل رود، برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری ویژه برای توسعه فعالیت‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری، توسعه سیستم‌های آبیاری تحت فشار بدون افزایش سطح زیر کشت و با کنترل میزان آب مصرفی، توجه بیشتر به مزیت اکولوژیک منطقه و… از جمله این پیشنهادات بود.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی جنوب استان کرمان، با بیان اینکه در الگوی زراعی، کشت سه محصول گوجه فرنگی، پیاز و سیب‌زمینی یک چالش جدی است و هر سه محصول در جنوب استان کشت می‌شود، افزود: آسیب‌های الگوی کشت احصا شده اما مبنای این الگو صرفاً سطح زیر کشت بوده و به انرژی و شرایط اقلیمی توجه چندانی نشده بنابراین این امر موجب بروز چالش‌هایی در این حوزه شده است.
احمد احمدپور، اضافه کرد: اگرچه در جنوب استان، تعداد سردخانه‌های زیادی وجود دارد اما در مجموع استان، سردخانه‌ها بر مبنای شرایط بهینه ساخته نشده‌اند و در آنها تعادل اکسیژن و دی‌اکسیدکربن وجود ندارد و رطوبت اندازه‌گیری نمی‌شود. بنابراین لازم است راه‌اندازی سردخانه‌های مدرن، مانند توسعه گلخانه‌های مدرن، مدنظر قرار گیرد.
وی ضمن تأکید بر لزوم تجمیع اراضی به‌منظور کاهش خرده‌مالکی، ضعف در تشکل‌ها، انجمن‌ها و اصناف مرتبط را به‌عنوان مشکل اصلی جنوب استان مطرح کرده و افزود: احداث منطقه ویژه کشاورزی امکان‌پذیر بوده و لازم است از مرحله تولید دانش فنی به مرحله تولید انبوه برسیم.
احمدپور، ضمن تأکید بر اقدامات خوب انجام ‌شده و لزوم بهره‌گیری از خرد جمعی و مشارکت بخش خصوصی و سایر ارگان‌های نقش‌آفرین در الگوی کشت، خاطرنشان کرد: امنیت غذایی، پاشنه آشیل و یکی از مؤلفه‌های اصلی امنیت ملی است. این در حالی است که بیشترین اشتغال استان کرمان در بخش کشاورزی بوده اما در بخش سرمایه‌گذاری و سهم‌بری از منابع دولتی، سهم چندانی ندارد.
گفتنی است، در ادامه این نشست گزارشاتی با عناوین”مدل پیشنهادی اصلاح و توسعه گلخانه‌ها در جنوب استان کرمان” و “از مزرعه تا بازار جهانی؛ بازمهندسی زنجیره ارزش کشاورزی در جنوب کرمان” و همچنین پیشنهاداتی برای در طرح در شورای گفت و گو نیز ارائه شد.

رئیس اتاق کرمان، 22 مهرماه1404 در نشست کارگروه تخصصی کارشناسی دبیرخانه شورای گفت ‌و ‎گوی استان کرمان با بیان اینکه جیرفت همواره به عنوان سرزمینی حاصلخیز شناخته می شود اما از پس تأمین نیازهای معیشتی مردم خود برنیامده است، اظهار کرد: جمله تأکیدآمیز”جان سرزمین من در خطر است” می‌تواند محور اصلی بحث‌ها و عنوانی برای طرح نجات سرزمین جنوب کرمان قرار گیرد.
سیدمهدی طبیب زاده، در این نشست با موضوع”بازمهندسی کشاورزی جنوب استان با تکیه بر روش‌های مدرن”بر ضرورت به صدا درآوردن زنگ خطر و ترسیم مسیر آینده تأکید کرد و گفت: باید وضعیت موجود و آینده را ترسیم کرد تا مشخص شود برخی مناطق دیری نخواهد پایید که خالی از سکنه می شوند و سرنوشت کشاورزی جنوب در مواجهه با آفات، کم‌آبی و چالش‌ها چه خواهد بود.
رئیس اتاق کرمان با بیان اینکه حذف جنوب استان از شاخص‌های اقتصاد پایدار، کرمان را به رتبه‌های چهارم و پنجم کشور ارتقا می‌دهد اما با احتساب این منطقه، استان به جمع پنج استان آخر کشور می‌پیوندد، ادامه داد: این امر نشان‌ دهنده شکست در تأمین معیشت ساکنان سرزمینی با این وسعت و اقلیم است.
وی با بیان اینکه باید مدل هایی طراحی کرد که گلخانه‌های جنوب استان با حذف یارانه‌ها، همچنان اقتصادی و رقابتی باقی بمانند، اظهار کرد: در راستای دستیابی به بهره‌وری بالا، با استفاده از مطالعات انجام‌شده در زمینه کشاورزی مدرن و اینترنت اشیاء (IoT)، یک مدل کشاورزی هوشمند برای منطقه جیرفت طراحی شود.
طبیب زاده، اضافه کرد: تدوین مواردی در خصوص استفاده صحیح از آب، شامل بازمهندسی، بهره‌وری و راندمان آب، به همراه بررسی موانع قانونی و اجرایی مربوطه و همچنین برای ایجاد ارزش افزوده پایدار، برنامه‌ای جامع در خصوص تکمیل زنجیره ارزش (از کاشت تا صادرات، شامل فرآوری، صنایع تبدیلی، لجستیک پارک و مراکز بار لجستیکی) تدوین و ارائه شود.
رئیس اتاق کرمان اظهار کرد: مسائل مربوط به حوزه‌های زنجیره ارزش، استحصال صحیح آب، کشاورزی مدرن، مدل‌های گلخانه‌ای و پیشنهادات قانونی باید مکتوب و به صورت جدی پیگیری شوند تا منجر به تحولی جدی در کشاورزی جنوب شود. طبیب‌زاده، ضمن تاکید بر توانمندی اتاق بازرگانی، گفت: اتاق دارای قدرت اجماع‌سازی و توان رسانه‌ای قوی است و هیچ ملاحظه‌ای در بیان حقایق و مطالبات ندارد.

توسعه صنایع تبدیلی کشاورزی لازمه تولیدات کشاورزی جنوب کرمان است

در ادامه مدیرعامل اندیشکده تدبیر آب ایران، بخش عظیمی از مشکلات دشت جیرفت و از بین رفتن محصولات کشاورزی را ناشی از حلقه مفقوده در زنجیره ارزش دانست و تصریح کرد: در این منطقه، فعالیت‌های کاشت، داشت و برداشت به خوبی انجام می‌شود، اما تضمینی برای رسیدن ایمن این محصول به دست مصرف‌کننده داخلی و خارجی وجود ندارد.
سید احمد علوی، با بیان اینکه توسعه صنایع تبدیلی کشاورزی لازمه تولیدات کشاورزی جنوب کرمان است، تصریح کرد: باید در جنوب کرمان نسبت به راه‌اندازی منطقه ویژه اقتصادی کشاورزی یا شهرک صنعتی کشاورزی اقدام شود تا سرمایه‌گذاران به سرمایه‌گذاری در این مناطق ترغیب شوند و از معافیت‌های قانونی نیز استفاده کنند.
وی با اشاره به تلاش ناموفق بخش خصوصی برای ایجاد پایانه صادراتی در 10 سال گذشته، افزود: عدم همکاری دولت در ایجاد و توسعه پایانه صادراتی به عنوان یک زیرساخت حیاتی، موجب شد تا این سرمایه‌گذاری عملاً به صورت فصلی و با کارایی پایین فعالیت کند و تأخیر در تخصیص تسهیلات و عدم مشارکت کافی دولت از دلایل اصلی ناکارآمدی این طرح بوده است.
وی بر لزوم تعریف الگوی کشت متناسب با ویژگی‌های منطقه جیرفت (به عنوان یک منطقه چهارفصل) تأکید کرد و متذکر شد، الگوی کشت نه به صورت جامع تعریف شده است و نه توانمندی، اقتدار و مشروعیت لازم برای ابلاغ آن وجود دارد.
علوی، با اشاره به فقدان مطالعاتی برای تضمین پایداری منابع آب و تولید محصولاتی قابل عرضه در بازارهای داخلی و خارجی، خاطرنشان کرد: الگوی کشت نمی‌تواند دستوری باشد بلکه باید از طریق انگیزه‌های مشارکتی و مشوق‌های اقتصادی، به سمت تولید محصولات کم‌آب‌بر و منطبق بر نیاز بازار سوق داده شود. وی اضافه کرد: الگوی کشت باید با پایداری منابع آب و همچنین نیاز مصرف داخلی و خارجی محصولات کشاورزی هماهنگ بوده و به عنوان یک مشوق برای حفظ و پایداری منابع آب عمل کند.
علوی، در ادامه به موضوع یارانه انرژی در بخش کشاورزی پرداخت و پیشنهاد داد: حذف کامل یا بخشی از یارانه انرژی در بخش استحصال آب صورت گیرد و این مبالغ به عنوان مشوق به تولید محصولات کم‌آب‌بر که مطابق با الگوی کشت پایدار و نیاز بازارهای داخلی و خارجی هستند، تخصیص یابد و این مشوق باید ناشی از این باشد که یارانه آب و سایر تسهیلات به عنوان مشوق الگوی کشت ارائه شود.
مدیرعامل اندیشکده تدبیر آب ایران مانع اصلی عدم استفاده از فناوری‌های نو را پایش‌های هوشمند هیدروکلیماتولوژی متکی بر اینترنت اشیاء دانست و افزود: وظیفه جهاد کشاورزی جنوب است که فرهنگ استفاده از فناوری‌های نو برای پایش‌ها را ایجاد کند تا باعث شود استفاده از سیستم‌های هوشمند تولید دیتاهای مورد نیاز بخش کشاورزی در منطقه اعتمادسازی شده و مورد استفاده قرار گیرد.
وی عدم شکل‌گیری و ضعف مشارکت‌پذیری در تشکل‌های مختلف بخش کشاورزی جنوب استان را از دیگر موانع برشمرد و گفت: این مشکل می تواند با فرهنگ سازی برطرف شود.

موضوع کیفیت آب از مهمترین مشکلات جنوب کرمان است

رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی جنوب کرمان نیز در این نشست به تبیین چالش‌های اصلی منطقه پرداخت و بحران آب و کیفیت آن را از مهم‌ترین مشکلات موجود برشمرد. احمد آیین، افزود: استفاده از سیستم‌های نوین آبیاری یک ضرورت است، اما نمی‌تواند به تنهایی بحران آب را مدیریت کند، زیرا همواره توسعه این سیستم‌ها با افزایش مصرف همراه بوده است.
وی اضافه کرد: در حال حاضر، تراز منفی بسیار بالایی در حوزه آب وجود دارد و در مواردی شاهد کاهش ۳۰ تا ۳۵ متری سطح آب‌های زیرزمینی هستیم. همچنین، اختلاف زیادی میان میزان آب برنامه‌ریزی شده و آب مصرفی مشاهده می‌شود.
آیین، بر ضرورت نصب کنتورهای هوشمند، توسعه گلخانه‌های هیدروپونیک و تعیین تکلیف چاه‌های غیرمجاز تأکید کرد و هشدار داد: جان سرزمین در جنوب کرمان در خطر است و تا پنج الی10 سال آینده، بسیاری از مزارع خشک می شوند؛ این امر، سکونتگاه‌های انسانی و اقلیم منطقه را متأثر ساخته و بحران بزرگی را رقم خواهد زد.
وی چالش‌های ساختاری حوزه کشاورزی در جنوب کرمان را خرده‌مالکی، افزایش ضایعات پس از برداشت محصولات، فرسایش خاک ناشی از کمبود آب، نبود نظام مالی و اعتباری مناسب برای کشاورزان، عدم وجود زنجیره ارزش و بازار مطمئن، فرسودگی و قدیمی بودن سازه‌های گلخانه‌ای برشمرد و حرکت به سمت تولیدات گلخانه‌ای را یکی از راهکارهای برون‌رفت از وضعیت فعلی دانست.
آیین، با تأکید بر موضوع ارزش‌گذاری آب، اظهار کرد: در حال حاضر به دلیل ارزان بودن آب کشاورزی، مصرف آب به صورت نامحدود و خارج از کنترل انجام می‌شود.
رئیس سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی جنوب استان نیز به تأثیر شدید تغییرات اقلیمی در برخی مناطق اشاره کرد و گفت: تدابیر لازم از سوی دولت، به‌ویژه در زمینه تأمین آب آشامیدنی روستاها، اندیشیده نشده است. محسن سمندری، تصریح کرد: خشکی قنوات و چشمه‌ها منجر به روی آوردن مردم به حفر چاه‌های غیرمجاز شده است و این روند در آینده، حذف منابع آبی دردسترس برای کشاورزی را به دنبال خواهد داشت که یک چالش بزرگ محسوب می‌شود و باید برای آن تدبیری اندیشید.
وی عدم اختصاص اعتبارات کافی برای اصلاح روش‌های آبیاری، لایروبی و مرمت قنوات و کانال‌های آبیاری، قطع اعتبارات مربوط به بحران مبارزه با آفت سرخرطومی حنایی خرما، ناترازی انرژی و قطع برق موتورپمپ‌ها به ویژه در فصل تابستان، مسائل سوخت و پایین بودن میزان اعتبارات تخصیص یافته به جنوب استان کرمان برای کشت‌های جالیزی و توسعه گلخانه‌ها را از دیگر چالش های کشاورزی در جنوب کرمان برشمرد.
گفتنی است، در این نشست، پیشنهاداتی برای طرح در شورای گفت و گوی دولت و بخش خصوصی مطرح شد که تدوین مواردی در خصوص استفاده صحیح از آب، شامل بازمهندسی، بهره‌وری و راندمان آب، هوشمندسازی کشاورزی، تأمین اعتبار برای ایجاد سامانه پیش‌آگاهی مخاطرات بخش کشاورزی و… از جمله این پیشنهادات بود.